ANKARA ÜNİVERSİTESİ HAYVAN DENEYLERİ YEREL ETİK KURULU YÖNERGESİ (12.2.2016)
Amaç
Madde 1. (1) Bu Yönerge, Ankara Üniversitesinde deney hayvanları ile gerçekleştirilecek olan bilimsel araştırma, deneysel çalışma, sağlık hizmetleri uygulamaları, eğitim-öğretim ve yayın gibi temel etkinliklerde kullanılan yöntem ve materyaller ile ilgili minimum etik standartları saptamak, gerektiğinde yeni ilkeler oluşturmak, bunların uygulamalarına ilişkin düzenlemeleri yapmak, etik ilkeler doğrultusunda görüş bildirmek ve araştırma önerilerini bu açıdan değerlendirmek üzere oluşturulan “Ankara Üniversitesi Hayvan Deneyleri Yerel Etik Kurulu”nun (AÜHADYEK) kuruluş ve çalışma esaslarını belirlemek amacıyla düzenlenmiştir.
Kapsam
Madde 2. (1) Bu Yönerge, Ankara Üniversitesinde deney hayvanları kullanılarak yapılan deneysel çalışmalarda yer alan etkinliklerde kullanılacak hayvanların kullanımından önce alınması gereken izinleri, bu amaçla AÜHADYEK’in oluşturulmasını, çalışma usul ve esaslarını, görevlerini, eğitim, denetim ve yükümlülüklerini kapsar.
Dayanak
Madde 3. Bu Yönerge 1 Temmuz 2004 tarih ve 25509 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 5199 sayılı Hayvanları Koruma Kanunu, 13 Aralık 2011 tarihli ve 28141 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Deneysel ve Diğer Bilimsel Amaçlar İçin Kullanılan Hayvanların Refah ve Korunmasına Dair Yönetmeliği ve 15 Şubat 2014 tarih ve 28914 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Hayvan Deneyleri Etik Kurullarının Çalışma Usul ve Esaslarına Dair Yönetmelik’in ilgili maddelerine dayanılarak hazırlanmıştır.
Tanımlar
Madde 4. Bu Yönerge’de geçen;
a) Rektör: Ankara Üniversitesi Rektörünü,
b) Üniversite : Ankara Üniversitesini,
c) Başkan: Etik Kurulu Başkanını,
ç) AÜHADYEK: Hayvan Deneyleri Etik Kurullarının Çalışma Usul ve Esaslarına Dair Yönetmelikte belirtilen Hayvan Deneyleri Yerel Etik Kurulunun (HADYEK) karşılığı olan Ankara Üniversitesi Hayvan Deneyleri Yerel Etik Kurulunu,
d) Deney: Bilimsel amaçlarla hayvanlar üzerinde gerçekleştirilecek her türlü prosedür veya prosedürler bütününü,
e) Deney Hayvanı: Prosedürlerde kullanılan, serbest yaşayan veya çoğalan larva biçimleri, canlı kafadanbacaklılar ve normal fetal gelişimlerinin son üçte birlik döneminden itibaren memeliler dahil, insan olmayan herhangi bir omurgalı canlıyı,
f) Deney Hayvanı Kullanıcısı: Deney hayvanı kullanarak her türlü eğitim, araştırma, uygulama ve test yapmak isteyen veya bu programların yapılmasında deney hayvanlarına dokunarak ve gözlemleyerek katkıda bulunan öğrenciler, araştırmacılar, akademik, sağlık, teknik ve idari personeli,
g) Deney Birimi: Hayvanlar üzerinde her türlüprosedürveya prosedürlerin gerçekleştirildiği, Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığından çalışma izni bulunan birimleri,
ğ) Çiftlik Hayvanı: Çiftlik ortamında yetiştirilen at, sığır, koyun, keçi, domuz ve tavşan ile kanatlı (tavuk, hindi, sülün vb.) ve suda yaşayan omurgalı hayvanlar ile Nesli Tehlike Altında Olan Yabani Hayvan ve Bitki Türlerinin Uluslararası Ticaretine İlişkin Sözleşme (CITES)’de yer alan diğer omurgalı hayvan türleri,
h) Araştırma Projesi: Uygulanmasına başlanmamış olan projeyi,
ı) Başvuru Formu: Uygulanmasına başlanmamış olan proje ile ilgili olarak düzenlenen ve Etik Kurula sunulan formu,
i) Deney Hayvanları Üretim ve Araştırma Laboratuvarı: Orman ve Su İşleri Bakanlığı ile Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığının ilgili yönetmelikleri uyarınca deney hayvanı üretilmesi, yetiştirilmesi ve bakımına ilişkin esaslara uygun olarak kurulmuş olan birimi,
j) Hayvan Kullanım Birimi: Ankara Üniversitesi’nde deneysel ve bilimsel amaçlarla hayvanlara müdahale yapılan birimi,
k) Hayvan Barındırma Birimi: Ankara Üniversitesi’nde deneysel ve bilimsel amaçlarla kullanılacak hayvanların refahları için gerekli koşulların sağlanarak barındırıldıkları birimi,
l) Hayvan Refahı Birimi: Üretici, tedarikçi, kullanıcı ve araştırmaya yetkili kuruluşlarda kurulması zorunlu olan, hayvanların refahı ve bakımından sorumlu, veteriner hekim, veteriner sağlık teknikeri veya veteriner sağlık teknisyeni unvanına sahip en az bir kişiden, kullanıcı kuruluşlarda ise bu unvanlardan birine sahip bir kişiye ek olarak biri yerel etik kurul üyesi olmak üzere en fazla üç kişiden oluşan birimi,
m) Yetkili Kişi: Ankara Üniversitesinde deney hayvanları yetiştiren ve barındıran birimlerle, Hayvan Kullanım Laboratuvarlarının sorumlusunu,
n) 3R İlkesi: W.M.S Russell ve R.L. Burch tarafından 1959’da geliştirilen ve baş harflerinden dolayı 3R’ler olarak anılan Replacement: Yerine Koyma, Reduction: Azaltma ve Refinement: Arındırma ilkelerini,
o) İnsancıl Uyutma Yöntemi: Hayvanın kendi türüne özgü, en az fiziksel ve duyusal ağrı, eziyet ve sıkıntıyla yaşamının sonlandırılmasını,
ö) İn vivo deney: Canlı ortamda yapılan deneyi,
p) İyilaboratuvaruygulamaları: Klinik çalışmalar dışındaki sağlık ve çevre güvenliği çalışmalarının planlanması, yapılması, izlenmesi, kaydedilmesi, arşivlenmesi ve rapor edilmesi koşulları ve yönetim usulleri ile ilgili kalite sistemini,
r) Prosedür: Hayvanların; doğurtulması, kuluçkadan çıkarılması ya da genetiği değiştirilmiş hayvan soyunun devam ettirilmesi süreçleridahil, iyi veteriner hekimlik uygulamalarına uygun olarak bir iğnenin batırılmasının yarattığına eşit veya daha fazla acı, eziyet,ızdırap veya kalıcı hasara neden olabilecek şekilde, bilinen veya bilinmeyen sonuçları olan, deneysel, diğer bilimsel veya eğitici amaçlarla kullanılmasını,
s) Tür: Ortak özellikler taşıyan ve kendi aralarındadöllenereküreyebilen akraba canlıları içeren biyolojik grubu.
AÜHADYEK’in Kuruluşu ve Üyelerin Nitelikleri
Madde 5.
(1) AÜHADYEK,
a) Üniversitede Deney Hayvanları Üretim ve Araştırma Laboratuvarında deney hayvanı üretilmesi, yetiştirilmesi ve bakımından sorumlu bir veteriner hekimden,
b) Üniversiteyle çıkar ilişkisi olmayan sivil toplum kuruluşlarından birine kayıtlı Türkiye Cumhuriyeti Devleti vatandaşı bir üyeden,
c) Kurumla çıkar ilişkisi olmayan ve kendisi ya da yakınları deney hayvanları ile çalışmayan Türkiye Cumhuriyeti Devleti vatandaşı sivil bir üyeden,
ç) Üniversitede deney hayvanları ile çalışma yapan birimlerde görevli öğretim üyeleri arasından ve kurumun gereksinimine göre belirlenen diğer uzmanlık alanları ya da birimlerden seçilecek en az beş, en fazla 21 üyeden oluşur.
(2) AÜHADYEK’de görev alacak en az bir üyenin in vivo hayvan deneylerinde en az bir yıl deneyimli bir öğretim üyesi ve bir üyenin de Veteriner Fakültesi Deontoloji Anabilim Dalında görev yapan öğretim üyesi olması zorunludur.
AÜHADYEK’e Atanma ve Görev Süresi
Madde 6. (1) AÜHADYEK’in Başkanı, Başkanvekili ve Ankara Üniversitesi personeli olan üyeleri Rektör tarafından atanır. AÜHADYEK’te görev yapacak olan sivil toplum örgütüne bağlı üye ile sivil üye Rektör tarafından seçilerek Hayvan Deneyleri Merkezi Etik Kuruluna bildirilir.
(2) AÜHADYEK üyelerinin görev süresi dört yıldır. Görev süresi dolan üye yeniden atanabilir. Bir takvim yılı içerisinde izinsiz ve mazeretsiz olarak üst üste üç toplantıya katılmayan üyenin üyeliği kendiliğinden düşer. Üyelik sıfatının ölüm, emeklilik, ayrılma gibi herhangi bir nedenle sona ermesi veya üyeliğin düşmesi halinde, yerine aynı usulle ve kalan süreyi tamamlamak üzere ayrılan üyenin niteliklerini taşıyan yeni bir üye atanır.
(3) AÜHADYEK sekreteryası Ankara Üniversitesi Rektörü onayı ile görevlendirilir. AÜHADYEK’in düzenli çalışması, başvuruların alınması, değerlendirilmesi ve arşivlenmesi amacıyla ayrı bir çalışma birimi oluşturulur.
AÜHADYEK Çalışma Yöntemi
Madde 7. AÜHADYEK, aşağıda belirtildiği şekilde çalışır.
a) AÜHADYEK, Başkanının gündemli çağrısı üzerine ayda en az bir kez ve üyelerinin en az üçte ikisinin katılımı ile toplanır. AÜHADYEK toplantıları Başkanın yokluğunda Başkanvekili başkanlığında yürütülür.
b) AÜHADYEK kararları oy çokluğu ile alınır. Oy eşitliği halinde başkanın oyu yönünde karar verilir.
c) AÜHADYEK gerektiğinde başka alanların uzmanlarından görüş alabilir ve/veya toplantılara davet edebilir.
ç) Kullanılan tüm deney hayvanlarına ilişkin kayıtlar, hayvan refahı biriminde görevli deney hayvanı yetiştirilmesi, üretimi ve bakımından sorumlu veteriner hekim tarafından tutulur veya tutturulur. Söz konusu kayıtlarda sağlanan hayvanların sayıları, türleri, sağladıkları yerler, kullanıcı kuruluşa geldiği tarih ve yapılan tüm işlemler bulunur. Bu kayıtlar en az beş yıl süreyle saklanır.
d) AÜHADYEK, yapılacak başvuruları değerlendirmek için bir form hazırlar. Formda aşağıdaki bilgilerin bulunması zorunludur:
1) Proje adı.
2) Proje yürütücüsü ve diğer araştırıcıların adı, adresi, görev yeri, imzası.
3) Prosedürün yapılacağı yer ve süresi.
4) Canlı hayvanlar üzerinde prosedür uygulayacakların eğitim sertifikaları.
5) Başvuru tarihi.
6) Proje önerisi.
7) Günlük dille yazılmış teknik olmayan proje özeti.
8) Hayvan kaynakları, tahmini hayvan sayısı, türü ve yaşı.
9) Hayvanlar üzerinde gerçekleştirilecek prosedürler.
10) Prosedürlerin neden olacağı acı, eziyet, ızdırap ve kalıcı hasar düzeyi.
11) 3R ilkesinin prosedürlerde uygulanma şekli.
12) Kullanılması planlanan anestezi, analjezi ve diğer ağrı kesici yöntemler.
13) Hayvanların yaşamları boyunca acı ve ızdırap çekmemesi ya da çektikleri ızdırabın azaltılması için alınacak önlemler.
14) Prosedürlerin sonlandırılmasında insancıl uyutma yönteminin belirlenmesi.
15) Hayvan sayısını ve prosedürlerin neden olacağı acı, eziyet ya da olası çevresel etkileri en aza indirmek için uygulanacak deneysel veya gözlemsel stratejiler ile veri analiz usulleri.
16) Hayvanların birden fazla projede kullanılıp kullanılmayacağı.
17) Hayvanların barındırma, yetiştirme ve bakım koşulları.
18) Projede yer alanların yetkinliği.
19) Taahhütname.
e) AÜHADYEK tarafından projelere azami beş yıl süre ile izin verilir, süre uzatımı isteminin olması halinde, istemin gerekçelendirilmesi koşuluyla ek süre verilebilir.
f) Bütün başvurular ve alınan kararlar, tarih ve sayı numarası verilerek kayıt altına alınır. Kayıtlar en az beş yıl süreyle saklanır.
g) Başvurular, proje yürütücüsü tarafından yapılır. Tez çalışmaları için yürütücü, danışman öğretim üyesidir.
h) Aşağıdaki müdahaleler AÜHADYEK iznini gerektirmez:
1) Tanı ve tedavi amaçlı klinik uygulamalar.
2) Ölü hayvan veya dokusu, mezbaha materyalleri, atık fetuslar ile yapılan prosedürler.
3) Süt sağma.
4) Dışkı veya altlık örneği toplama.
5) Sürüntü ile örnek alma.
ı) Tür tanımlama ile ilgili doğadan yaban hayvanı kullanılmasında Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğünden alınan izin, AÜHADYEK izni yerine geçer.
AÜHADYEK’in Görevleri
Madde 8. AÜHADYEK’in görevleri aşağıdaki gibidir:
a) Deney hayvanları üzerinde yapılacak tüm işlemlerin etik yönden kabul edilebilir sınırlarını belirleyerek, kendisine iletilen araştırma projeleri ile ilgili başvuruları onaylamak veya gerekçeli olarak reddetmek,
b) Üniversite içinde deney hayvanı kullanılması sürecinin 3R ilkesine ve etik kurallara uygun olarak sürdürülmesini denetlemek, bu amaçla gerekli düzenlemeleri yapmak,
c) Deney hayvanları üzerinde gerçekleştirilecek işlemlerin, onaylanmış şekline uygun olarak yapılmasını sağlamak, aksi bir durumun saptanmasında gerekli işlemleri başlatmak,
ç) Deney hayvanlarıyla çalışacak personelin gerekli eğitimi almasını sağlamak ve Deney Hayvanı Kullanım Sertifikası bulunması koşuluyla hayvan deneyleri yapılmasına izin vermek. Bu amaçla sertifika programları düzenlemek. Deney Hayvanı Kullanım Sertifikası olmayanların, hayvan deneyleri yapmasına izin vermemek, AÜHADYEK, çiftlik hayvanları üzerinde yapılması planlanan deneysel olmayan tüm çalışmalarda veteriner hekimin yer alması durumunda eğitim sertifikası zorunluluğu aramaz.
d) Deney Hayvanları Üretim ve Araştırma Laboratuvarı ile Hayvan Barındırma ve Kullanım Birimlerinin etik yönden uygun olup olmadığını denetlemek, uygun görmediği durumlarda deney hayvanı kullanılmasını engellemek,
e) Yetkili Kişiler tarafından tutulan deney hayvanı kullanımı ile ilgili her türlü veriyi toplamak, deney hayvanları kullanımı yıllık raporunu hazırlamak ve Hayvan Deneyleri Merkezi Etik Kurulu (HADMEK)’na sunmak,
f) Deneysel çalışmalar sonunda ortaya çıkan ölü hayvanlar ile tıbbi ve diğer atıkların 2872 sayılı Çevre Kanunu ve ilgili mevzuat çerçevesinde bertarafını sağlamak,
g) 5199 sayılı Hayvanları Koruma Kanununun ve ilgili mevzuatın getirdiği hükümler çerçevesinde; deney hayvanlarının kayıt altına alınmalarını ve izlenebilmelerini sağlamak.
ğ) Düzenlenecek eğitim sertifika programlarını otuz gün önce HADMEK’e bildirmek.
h) Düzenledikleri sertifika eğitim programları ve eğitim sonunda başarılı olarak sertifika alan kursiyerler ile ilgili bilgileriHADMEK’e
ı) Deneyde kullanılan hayvanların, prosedür sonrası sahiplendirilmesi veya çiftçilik sistemine iadesinde sakınca görülüp görülmediği hakkında karar vermek.
AÜHADYEK Çalışma İlkeleri
Madde 9.
(1) AÜHADYEK’in genel çalışma ilkeleri aşağıdaki gibidir.
a) Ankara Üniversitesinde, deney hayvanları kullanılarak yapılan deneysel çalışmalarda yer alan etkinliklerle ilgili tüm uygulamalar için AÜHADYEK onayı alınması zorunludur.
b) AÜHADYEK tarafından uygun bulunmayan çalışmalar, Ankara Üniversitesinde yapılamaz.
c) Ağır acı, stres ya da buna denk eziyet veren deneylerde bir hayvanın bir kez kullanılmasını, zorunlu olarak birden fazla kullanılması gerekiyorsa bunun sağlam bilimsel gerekçelere dayandırılmasını sağlar.
ç) Eğitim amaçlı kongre, konferans ve seminerlerde ağrı ve acı veren deneylerin yapılmamasını sağlar.
d) Bilimsel açıdan güvenilir verinin, hayvanlara mümkün olduğu kadar az acı çektirerek ve onları en az strese sokarak elde edilmesini sağlar.
e) Araştırmalar süresince kullanılan deney hayvanlarına, türüne uygun koşulların hazırlanması ve en iyi fizyolojik, davranışsal ve çevresel koşulların oluşturulmasını sağlar.
f) Deneylerde, deney süresince ve sonrasında 3R ilkesine uygun çalışılmasını sağlar.
g) Yalnızca kendisine bağlı hayvan refahı biriminin denetiminde gerçekleştirilecek prosedürlere izin verir.
(2) AÜHADYEK’in, araştırmalarda kullanılacak hayvanlarla ilgili genel ilkeleri aşağıdaki gibidir.
a) AÜHADYEK tarafından yapılan düzenlemelere uygun olarak alınmış bir genel veya özel istisna olmadıkça, deneylerde kullanılacak;
1) Fare (Mus musculus),
2) Sıçan (Rattus norvegicus),
3) Kobay (Cavia pocellus),
4) Suriye (altın) hamsteri (Mesocricetus auratus),
5) Çin hamsteri (Cricetulus griseus),
6) Moğolistan gerbili (Meriones unguiculatus),
7) Tavşan (Oryctolagus cuniculus),
8) Köpek (Canis familiaris),
9) Kedi (Felis catus),
10) İnsan dışı primatların bütün türleri
11) Kurbağa [Xenopus (laevis, tropicalis), Rana (temporaria, pipiens)],
12) Zebra balığı (Danio rerio)
türlerinin ve deneyde kullanılacak tüm hayvanların kayıtlı yasal deney hayvanı üreticisi ve tedarikçilerinden alınmış olması koşulu aranır.
b) Kedi, köpek gibi evcil türlerin sokakta başıboş olanları, deneylerde kullanılmaz. Ancak, hayvanların sağlık ve refahı ile ilgili çalışmalara gerek duyulması, çevre, insan ve hayvan sağlığına karşı ciddi tehlike oluşturması ve çalışmanın amacının sadece başıboş hayvan kullanılarak gerçekleştirilebileceğine dair bilimsel gerekçeler sunulması hallerinde bu hayvanlar deneylerde kullanılabilir.
c) İnsan dışı primatların deneylerde kullanılmasına, istisnai durumlarda ve prosedürün amacının insan dışı primatlar dışında bir tür kullanılarak gerçekleştirilemeyeceğine dair bilimsel bir gerekçe varsa izin verilir.
ç) Büyük kuyruksuz maymunlar deneylerde kullanılamaz.
d) AÜHADYEK, deney hayvanları olarak kullanılan hayvanların hangi üretici ya da tedarikçilerden sağlandığını gösteren belgeyi kayıt altına alır.
e) Klinik araştırmalarda kullanılan hayvanlar üzerinde yapılması planlanan çalışmalar için hayvan sahiplerinden aydınlatılmış onam formu alınmalıdır.
f) Anestezi ve anestezi uygulanması, uyutma ve deneylerde şiddet sınıflandırması ile ilgili işlemler Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığınca13/12/2011tarihli ve 28141 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Deneysel ve Diğer Bilimsel Amaçlar İçin Kullanılan Hayvanların Refah ve Korunmasına Dair Yönetmeliğin 21. ve 22. maddeleri ile Ek 8 ve Ek 9’a göre yapılır.
g) (1) Daha önce bir ya da birkaç deneyde kullanılan bir hayvanın tekrar kullanılmasına aşağıdaki durumlarda izin verilir:
1) Daha önceki deneylerin gerçek şiddeti “hafif” veya “orta” ise.
2) Hayvanın genel sağlık durumu tamamen eski haline dönmüşse.
3) Yeni deney “hafif”, “orta” veya “ düzelmez” olarak sınıflandırılmışsa.
4) Hayvan üzerinde daha önce gerçekleştirilen prosedürleri değerlendirebilecek bir veteriner hekim tarafından uygun bulunmuşsa.
(2) İstisnai durumlarda, (1) alt bendini uygulama dışı bırakacak şekilde ve hayvanın veteriner hekim tarafından muayene edilmesinden sonra, hayvanın şiddetli acı veya eşdeğerini içeren bir deneyde birden fazla kullanılmaması koşuluyla bir hayvanın tekrar kullanılmasına izin verilebilir.
ğ) (1) Deneyle ilgili olarak daha fazla gözlemin yapılamayacağı hallerde ya da genetiği değiştirilmiş hayvan soyları ve nesilleri artık izlenmiyorsa veya sürekli devam eden bir şekilde iğne batırılmasına eşdeğer ya da daha fazla acı, eziyet ve kalıcı hasar yaşaması bekleniyorsa deney sonlandırılır.
(2) Deneyin sonunda, bir hayvanın yaşamaya devam etmesine dair karar bir veteriner hekim tarafından alınır. Bir hayvanın yaşatılmaya devam etmesi durumunda, sağlık durumuna uygun bakım ve barınma hizmeti sağlanır. Hayvan orta veya şiddetli acı, eziyet ve kalıcı hasar yaşamaya devam ediyorsa uyutulur.
AÜHADYEK’e Başvuru
Madde 10.
a) AÜHADYEK’e başvurular, Araştırma Projesi Yürütücüsü tarafından ve araştırmanın amacına uygun Başvuru Formlarındaki tüm araştırıcıların imzalı onayı ile yapılır. Çiftlik hayvanları ile yapılacak çalışmalar için ilgili Tarım İl/İlçe Müdürlüklerinden alınan izin belgeleri, klinik çalışmalar için yapılacak başvurulara, hayvan sahiplerinden alınmış olan aydınlatılmış onam formlarının eklenmesi zorunludur.
b) Ankara Üniversitesi personeli olmayanların, Ankara Üniversitesinde yapacakları çalışmalar için çalışmanın yapılacağı birimden alınmış izin belgesini başvuru belgelerine eklemeleri zorunludur.
c) Çalışmanın yapılacağı ruhsatlı birimden, çalışmanın ilgili birimde yapılmasının kabul edildiğine dair izin belgesi eklemeleri zorunludur.
Başvuruların Değerlendirilmesi ve Karar
Madde 11.
(1) Projeler;
a) Bilimsel, eğitsel veya yasal gerekçeleri,
b) Hayvan kullanımı gerekçeleri,
c) Prosedürlerin mümkün olan en insani ve çevreye duyarlı şekilde gerçekleştirilmesinin tasarlanması,
ç) Tahmin edilen bilimsel yararları ve eğitim yönünden değeri,
d) 3R İlkesine uyumu,
e) Prosedür şiddetinin sınıflandırılması,
f) Elde edilecek yarar ve hayvanların çekeceği acı,
g) Uyutma yöntemleri, prosedürler, anestezi, tekrar kullanım, bakım ve barınma koşullarının yürürlükteki mevzuata uygunluğu,
ğ) Geriye dönük değerlendirmenin yapılıp yapılmayacağı ve ne zaman yapılacağına karar verilmesi, ölçütlerine göre AÜHADYEK tarafından değerlendirilir.
(2) AÜHADYEK tarafından proje değerlendirmesini yapacak uzmanların; 3R İlkesi, deney tasarımı, hayvan deneyleri pratik uygulamaları, yaban hayvanları deneyleri pratik uygulamaları veya hayvan bakım ve beslenmesi konusunda yetkin olmasına göre seçilmesine dikkat edilir.
(3) Proje değerlendirmesi şeffaf olmalıdır. Fikri mülkiyet haklarının ve gizli bilgilerin korunması için, proje değerlendirmesi tarafsız bir şekilde gerçekleştirilir ve bağımsız tarafların görüşlerini de kapsayabilir.
(2) (I) Fikri mülkiyet hakkı ve gizli bilgilerin korunmasına tabi olarak, teknik olmayan proje özeti aşağıdaki hususları kapsar:
a) Tahmin edilen hasar ve yararlar ile kullanılan hayvan kimliği de dahil, projenin hedefleri hakkında bilgiyi.
b) 3R İlkesine uyulduğunu.
(II) Teknik olmayan proje özeti anonim olacak şekilde ve kullanıcı ile personelin ad ve adreslerini içermeyecek şekilde hazırlanır.
(3) AÜHADYEK, teknik olmayan proje özetinde projenin geriye dönük değerlendirme sürecine tabi tutulup tutulmayacağı ve bu sürenin sınırının belirtilmesini isteyebilir. Bu durumda, teknik olmayan proje özetinin geriye dönük değerlendirmenin sonuçlarıyla güncelleştirilmesini sağlar.
(4) Bakanlıkça veri tabanı oluşturulması durumunda, yetki verilen projelerin teknik olmayan proje özetleri ve bunlarda yapılan güncellemeler bu veri tabanında yayınlanır.
(3) (I) AÜHADYEK izni alınarak sonuçlandırılan projeler ile ilgili geriye dönük değerlendirme yapılması kararı alınması halinde AÜHADYEK’e sunulan belgelere göre aşağıdaki hususlar değerlendirilir:
a) Projenin amaçlarına ulaşılıp ulaşılamadığı.
b) Kullanılan hayvan türlerinin sayısı, hayvanlara verilen zarar veprosedürlerinşiddeti.
c) 3R İlkesinin uygulanmasına katkıda bulunabilecek unsurlar.
(II) İnsan dışı primatların kullanıldığı tüm projeler ve uzun süreli ve iyileştirilemeyen şiddetli ağrı ve eziyet içeren prosedürler de dahil “şiddetli” olarak sınıflandırılan prosedürleri içeren projeler geriye dönük değerlendirmeye tabi tutulur.
(III) İkinci fıkra hükümleri dışındaki projeler geriye dönük değerlendirmeden muaf tutulabilir.
(4) AÜHADYEK, usulüne uygun olarak yapıldığı saptanan başvuruları kayıt altına alır, incelenmek üzere kendi belirleyeceği raportör(ler)e iletir. Raportör(ler) başvuru ile ilgili incelemelerini, gerekli gördüğünde araştırmacılarla da görüşerek bir sonraki toplantısına kadar tamamlar. Raportörün görüşünü hazırlamasından sonar ilk AÜHADYEK toplantısında başvuru gündeme alınarak değerlendirilir. İkinci AÜHADYEK toplantısında başvuru hakkında kesin karar verilerek başvuru sahibine bildirilir.
(5) AÜHADYEK onayı alındıktan sonra araştırma projesinde ve/veya çalışmaya katılacak kişilerde değişiklikler yapılacaksa, bu durum, AÜHADYEK’e yazılı olarak bildirilir ve onayı alınır.
(6) AÜHADYEK yaptığı değerlendirme sonucunda “uygun”, “düzeltilmesi gerekir”, “koşullu olarak uygun” ya da “uygun değildir” şeklinde karar verir. AÜHADYEK tarafından verilen başvurunun reddine ilişkin karara karşı Hayvan Deneyleri Merkezi Etik Kurulu (HADMEK)’na itiraz edilebilir.
(7) “Düzeltilmesi gerekir” kararı verilen başvurular, başvuru sahibi tarafından düzeltildikten sonra AÜHADYEK tarafından tekrar değerlendirilir. “Koşullu olarak uygun” kararı verilen projeler, AÜHADYEK tarafından belirlenecek bir süre boyunca izlenip, istenen koşulların yerine getirilip getirilmediği değerlendirildikten sonra “uygun” ya da “uygun değildir” şeklinde karara bağlanır.
(8) AÜHADYEK üyelerine ait başvurular görüşülürken, ilgili kurul üyesi görüşmelere katılamaz ve oy kullanamaz.
(9) Tarih ve sayı numarası verilerek kayıt altına alınan tüm başvuru ve kararlar, en az beş yıl süreyle korunmak zorundadır. AÜHADYEK toplantı tutanakları da gerektiğinde ulaşılabilecek şekilde en az beş yıl boyunca saklanır. Tüm kayıtlar, Hayvan Deneyleri Merkezi Etik Kurulu (HADMEK) ve Orman ve Su İşleri Bakanlığının denetimine açık tutulur.
Deney Hayvanı İle Uğraşacak Araştırıcıların ve Personelin Eğitimi
Madde 12.
a) Deney hayvanı ile uğraşacak araştırıcılar ve diğer personel için Hayvan Deneyleri Etik Kurullarının Çalışma Usul ve Esaslarına Dair Yönetmelik’e uygun eğitim ve sertifika programlarının düzenlenmesi ve yürütülmesinden AÜHADYEK sorumludur.
b) AÜHADYEK, deney hayvanı ile çalışacak kişilerin ehil olup olmadıklarını belirler ve Hayvan Deneyleri Etik Kurullarının Çalışma Usul ve Esaslarına Dair Yönetmelik’te belirtilen nitelikte eğitim alanlara “Deney Hayvanı Kullanım Sertifikası” verir.
c) Deney hayvanı kullanıcıları, sertifika almadan, deney hayvanları üzerinde yapılan deneysel çalışmalarda yer alan etkinliklerle ilgili herhangi bir uygulama yapamaz ve çalışma mekanlarında bu hayvanları barındıramazlar.
ç) AÜHADYEK’in onayına sunulan çalışmalarda, deney hayvanı kullanıcılarının sertifikasının bulunmaması halinde AÜHADYEK çalışmaya onay vermez.
d) Bir araştırıcı, kendi sertifikası olmaması halinde, araştırma yürütücüsü olarak başka kişilerle ortak çalışma yapmak amacıyla AÜHADYEK’e başvurabilir. Kendisinin katıldığı, ancak doğrudan deney hayvanlarıyla işlem yapmayan araştırıcılar, sertifikalı deney hayvanı kullanıcılarının yardımıyla deneylerini sürdürebilirler.
İzin Zorunluluğu
Madde 13.
a) Ankara Üniversitesi birimlerinde deney hayvanları kullanılarak yapılan deneysel çalışmalarda yer alan etkinliklerle ilgili uygulama yapacak olan tüm araştırıcılar yazılı olarak başvurarak AÜHADYEK Onayı almak zorundadırlar.
b) Deney hayvanları kullanılarak yapılan deneysel çalışmalarda yer alan etkinliklerle ilgili araştırmalara ilişkin ulusal ya da uluslararası nitelikli her türlü bilimsel yayında “AÜHADYEK Onayı Alınmıştır” veya “AÜHADYEK İlkelerine Uyulmuştur” ifadesine yer verilmek zorundadır.
c) AÜHADYEK’e başvurulmadan deney hayvanları kullanılarak yapılan deneysel çalışmalarda yer alan etkinliklerle ilgili araştırmalara ilişkin ulusal ya da uluslararası nitelikli her türlü bilimsel yayında yer alacak olan “AÜHADYEK Onayı Alınmıştır” veya “AÜHADYEK İlkelerine Uyulmuştur” bildiriminden doğabilecek etik sorunların sorumluluğu, yayının yazar / yazarlarına aittir.
Araştırmada Değişiklik Yapılması
Madde 14. Araştırma protokolünde, AÜHADYEK onayından sonra yapılmak istenen değişikliklerin AÜHADYEK’e yazılı olarak bildirilmesi ve onayının alınması zorunludur. AÜHADYEK’in onayı alınmaksızın hiçbir protokol değişikliği uygulanamaz. Çalışmada AÜHADYEK tarafından onaylanmamış protokol değişikliklerinin uygulanması durumunda çalışma durdurulur.
Denetim
Madde 15. AÜHADYEK, deney hayvanlarının üretim, yetiştirme, barındırma ve nakil koşulları ile deneylerin yapıldığı laboratuvar koşullarının ve ekipmanının etik yönden uygun olup olmadığını denetler; uygun bulmadığı durumlarda deney hayvanı kullanılmasını engeller ve Rektörlüğe bildirir.
Gizlilik
Madde 16. AÜHADYEK yazışmaları gizli olup, ilgili mevzuat ve Hayvan Deneyleri Etik Kurullarının Çalışma Usul ve Esaslarına Dair Yönetmelikte belirtilen yetkili kurumlar dışında üçüncü kişilere bilgi verilemez.
Geçerlilik Süresi
Madde 17. AÜHADYEK olurları, en çok beş yıl süre ile verilir. Bitirilemeyen projeler için ek süre istenebilir.
Yürürlük
Madde 18. Bu Yönerge, Ankara Üniversitesi Senatosunca kabul edildikten sonra Hayvan Deneyleri Merkezi Etik Kurulu (HADMEK)’na sunularak yürürlüğe girer.
Yürütme
Madde 19. Yönerge hükümleri, Ankara Üniversitesi Rektörü tarafından yürütülür.
Geçici Madde 1. Üniversite Yönetim Kurulunun 14/05/2015 tarihli ve 1124/24912 sayılı kararı ile seçilen AÜHADYEK üyelerinin görev süresi bitinceye kadar görevleri devam eder.